Até a aparición dos apuntamentos e notas que Antonio Gramsci
escribiu nos cárceres fascistas, o estudo dos intelectuais tanto
no movemento obreiro en xeral como no pensamento marxista
en particular, non pasaba de ser unha achega a-histórica e
superficial. Gramsci, nos seus apuntamentos dedicados aos intelectuais
e á historia dos intelectuais, recollidos postumamente
baixo o título de Os intelectuais e a organización da cultura,
inscribe a estes no lugar que lles corresponde no complexo
mundo da división social do traballo ou, se se prefire, no mundo
da produción.
Ao inscribir o intelectual no mundo da produción, Gramsci
rehabilítao e dá a entender que a noción xeral do intelectual
só pode ser funcional: todos os homes son intelectuais aínda
que non realicen na sociedade a función de intelectuais.
Esta concepción provoca a xeneralización do termo, de aí
que o pensador italiano propoña unha división do intelectual
en graos: do alto intelectual (os creadores das diversas ciencias,
da filosofía, da arte, etc., é dicir, os creadores da ideoloxía
dominante) aos pequenos intelectuais ou intelectuais subalternos:
os “administradores” máis humildes, os divulgadores da
riqueza intelectual xa existente, tradicional, acumulada, coa
engádega de toda unha capa intermedia de intelectuais que
aínda sendo cualificados de improdutivos, aproveitan a súa
posición privilexiada para facerse asignar unha parte enorme
da renda nacional. Todo este amplo grupo conformaría os
“transmisores” da ideoloxía dominante